Eerder gepubliceerd op 21-1-2013 op de blogsite van Aletta E-Quality door Ineke van Mourik (bibliothecaris).
Opnieuw aandacht voor de documentaire èn het boek van Michiel van Erp, I am a woman now. Het boek biedt uitgebreide interviews en is een welkome aanvulling op de documentaire. Het verhaal van Jean Lessenich is anders dan dat van de anderen.
Jean Lessenich
De Duitse Jean Lessenich ziet er ondanks de operatie en hormonen uit als een man met vrouwelijke trekken of een wat forse lieve boerse vrouw. Zij heeft een zware stem en als zij met een vriendin wordt gefilmd in de disco, in de tuin of in het meer, lijkt zij nog het meest op een klassieke butch. De levensgeschiedenis van Jean is anders dan die van de andere vrouwen uit de documentaire. Zij bewoog zich niet in de kringen van de nachtclubs, schoonheid en glamour, maar was art director.
Na de operatie had zij gelukkige jaren en genoot ervan zich vrouwelijk te gedragen. Zij droeg hoge hakken en spendeerde een fortuin aan haar uiterlijk, maar toen zich aansloot bij de vrouwenbeweging werd zij door veel vrouwen afgewezen. ‘Het is het zwaarste wat ik in mijn leven heb moeten ervaren: erkend te worden door vrouwen.’, zegt zij in het boek. Haar ervaringen met de vrouwenbeweging waren geen incident. De solidariteit met transvrouwen van veel feministen in de jaren zeventig en tachtig was vaak ver te zoeken en leidde tot hevige polemiek en ideologische strijd.
‘Make-up en kleding maken je nog niet tot een echte vrouw’, zegt Jean in de film. Op de vraag van de interviewer wat dan wel, geeft zij na enig nadenken het volgende antwoord: ‘een zelfbewust persoon die precies weet hoe zij de fantasieën van mannen kan vervullen.’ Zij doet zelf iets wat daar op lijkt: op verzoek van haar Japanse vriendin leidde zij twintig jaar lang weer een uiterlijk leven als man om met haar te kunnen leven. In dit geval heeft zij de fantasie van haar vrouw vervult en zou je haar een zelfbewust persoon kunnen noemen. Maar het offeren van haar verworven identiteit had ook een prijs: ‘Ik stopte met mijn vrouwenleven. Als ik er achteraf naar kijk, zie ik mijn daad als een vorm van zelfmoord, maar zonder dat ik mijzelf daadwerkelijk ombracht.’ Interessant is ook nog dat Jean als vermomde man ontdekte dat zij al die jaren als vrouw een derde minder verdiend had dan de mannen, en als man plots carrière maakte. Voor die tijd werd zij weliswaar als vrouw aangenomen voor een baan, maar zij bleef ‘die transseksuele vrouw’.
Als kind was Jean stil, zij voelde zich een buitenstaander. Het gezin was bovendien protestant in een katholiek dorp. Haar vader hield niet van haar en haar moeder wilde graag en meisje en noemde hem/haar een tijdlang Rosemarie. Bij haar ouders leefde ook een grote angst voor homoseksualiteit. Toen zij zestien was las zij een artikel over Coccinelle, een zangeres uit de stal van de nachtclub Caroussel, die zich in Casablanca had laten opereren. Dat wilde zij, en zij wilde lijken op het meisje uit haar buurt. Een meisje met een rood Duits jurkje en blonde vlechten. Zij wilde ook weg uit het benauwde dorp waar zij vandaan kwam. Nu op haar oude dag, woont zij in een nabij gelegen dorp.
‘Het past zoals het nu is’, zegt zij in het boek, ‘ ik ben oud geworden zoals de boerenvrouwen in deze streek.’ En zij trekt haar conclusies: ‘ Je moet het durven om buiten de bestaande profielen van mannelijk en vrouwelijk te stappen en die hele ‘passing’ (je gedragen naar een cliché van de gemiddelde heteroseksuele vrouw) op te geven. Zij spreekt in het boek van een transidentische geaardheid: je bent iets anders dan uitsluitend man of vrouw. Zij refereert daarbij aan Sandy Stone, de transvrouw die door de radicaal feministische Janice Raymond in haar boek The Sexual Empire werd neergesabeld en die daarop een vlammend manifest schreef: The Empire Strikes Back: A Posttranssexual Manifesto. In een volgend blog ga ik hier verder op in.
Vragen
De vrouwen die ik in de documentaire zag, waren in de meeste gevallen vrouwen die beantwoorden aan een klassiek beeld van de vrouw, aan de heersende opvattingen over hoe en wat een vrouw moet zijn. Het zijn vrouwen geworden die bijna allemaal een grote aandacht voor de buitenkant hebben of hadden. Het zijn vrouwen waarin ik me nauwelijks herken. Niet in de nachtclubartiest en het fotomodel, niet in de varieté-danseres, niet in de schoonheidsspecialiste, en niet in de Duitse vrouw die er opvattingen over vrouwzijn op nahoudt die de mijne niet zijn, maar die deze later in het boek lijkt te weerspreken.
Zij zijn op zoek gegaan naar de vrouw maar hebben ze haar ook echt gevonden?
In het boek maakt vooral Jean Lessenich een aantal interessante opmerkingen die lijken ingegeven door haar leven als een kluwen van verwarde identiteiten, door haar ouderdom, haar participeren in de vrouwenbeweging en haar belezenheid. Zij verzet zich tegen de gedachte dat je als transseksueel zou moeten voldoen aan het gemiddelde heteroseksuele beeld van vrouwen. Zij ervaart zichzelf als transidentisch (dat het in de eerste plaats gaat om identiteit en pas daarna om geslacht) en de essentie daarvan is dat je iets anders bent dan uitsluitend man of vrouw. Als zij haar leven overziet, haalt zij de woorden van een vriendin aan:’…je merkte dat je ook zonder operatie had kunnen leven, maar je moest eerst geopereerd worden om het te ontdekken.’
Alle vrouwen in de documentaire hebben ooit een drastische keuze voor een geslachtsoperatie gemaakt. Maar wat was het probleem, wat waren de problemen?
Was het de aantasting van de lichamelijke integriteit, het seksuele en psychologische misbruik? Het taboe op homoseksualiteit? De reactie van ouders en omgeving op een sekse-ambigue kind? Het taboe op de talenten en mogelijkheden die aan een bepaalde sekse worden toegeschreven en dus verboden waren voor de andere sekse?
Ondertussen leven we in andere tijden waarin meer acceptatie en aandacht is voor de bovengenoemde problemen. Maar we hebben ook de DSM V en de psychiatrisering van de wens tot geslachtsverandering. De diagnose Gender Identity Disorder is veranderd in Gender Dysphoria (geen echte vooruitgang, lijkt me) en meer mensen dan ooit willen van geslacht veranderen Wat is er aan de hand? Want wat betekent de veel gehoorde uitspraak ‘in een verkeerd lichaam geboren te zijn’, precies? Is het een uitspraak die de hele lading van problemen dekt of gaat het om iets dat nog dieper ligt dan alle medische, sociale en psychologische factoren?
De titel van zowel de documentaire als het boek is: I am a woman now, maar als je alles hebt gezien en gelezen, weet je steeds minder wat een vrouw is.
