Eerder gepubliceerd op 21-11-2012 op de blogsite van Aletta E-Quality door Ineke van Mourik (bibliothecaris).
De vele televisie programma’s deze weken over transgender en het rapport van het CPB over transgender doet de oude vraag: ‘Wat is een vrouw?’ herleven.
Zaterdagavond 10 november ontving Paul de Leeuw in zijn programma Langs de Leeuw, een aantal transgenders, zaterdagavond 17 november ging Debat op 2 over transgender en zondagavond 18 november was de prachtige documentaire van Michiel van Erp ‘I am a woman now’ te zien. Zo zelfbewust als de titel van de documentaire van Michiel van Erp klinkt zo twijfelachtig ben ik als het gaat om te definiëren wat een vrouw is. Ik ben er zelf een dus laat dat mijn uitgangspunt zijn bij deze speurtocht in een aantal blogs.
Vier vrouwen
Maar voordat ik mij verdiep in de drie voornoemde programma’s wil ik het hebben over een ander programma dat ik afgelopen zondagavond zag: Kunststof. Aan tafel zaten vier vrouwen: Anouk van Dijk, een vrouw met een kort jongensachtig kapsel met een lok over haar voorhoofd, zij droeg een zwart gilette. Zij is choreografe en werkt op het ogenblik in Australië. De andere vrouw was Maite Hontelé, salsa-trompettiste, ook een androgyne uitziende vrouw met heel kort haar. Zij droeg een wit-blauwe nopjesjurk met rode laarsjes. Zij werkt veel in Columbia en als zij speelt met haar ensemble, voornamelijk klassiek vrouwelijk uitziende Z-Amerikaanse vrouwen met lang haar en zwarte sexy jurken, vormen zij samen een vrouwbeeld dat het klassieke met het moderne combineert. De derde vrouw is Kitty Courbois, ouder dan de twee eerder genoemde vrouwen, actrice met een zeer karakteristieke donkere stem en kort grijs haar. Zij leest gedichten voor uit haar nieuwe programma. De vierde vrouw is de huidige minister van O C en W, Jet Bussemaker: de meest klassiek vrouwelijk uitziende vrouw, met lang blond haar.
Bij een algemene enquête zou Jet Bussemaker beslist als meest vrouwelijke uit de bus komen. Maar wat als ik de enquête zou moeten invullen? Wie is de meest vrouwelijke vrouw? Ik zou in totale verwarring geraken want daarachter ligt de voor mij moeilijk te beantwoorden vraag: Wat is een vrouw?
Ok, laten we het makkelijk houden: een vrouw is een mens met een vrouwelijk lichaam, d.w.z. vrouwelijke kenmerken zoals daar zijn: borsten, baarmoeder en vrouwelijke geslachtsdelen. Maar hoe vaak heb ik mensen (vrouwen en mannen) niet horen zeggen bij een mannelijk uitziende vrouw of een vrouw die zich in hun ogen mannelijk gedraagt: ‘Dat is geen vrouw’ of ‘Gedraag je toch eens als een vrouw’. Een vrouw is meer dan die lichamelijke kenmerken. Een heel scala van culturele en sociale gedragingen, normen, waarden, codes en rituelen horen nog steeds bij die lichamelijke kenmerken alsof zij daar als een natuurwet mee verbonden zijn. Iets waar ik mij en met mij vele anderen in het feminisme tegen verzet hebben. Niet uit puur verzet, maar omdat het niet waar is. Omdat het de waarheid van het mens-zijn en de mogelijkheden geweld aandoet, omdat wij eronder leden, omdat wij het anders ervoeren en er woorden aan gaven. Omdat wij door studie van met name andere culturen ontdekten dat er niet zoiets is als een vastomschreven vrouwelijke identiteit, maar dat er grote variatie bestaat. Iets wat zo prachtig werd geïllustreerd in het programma Kunststof met die vier zo verschillende vrouwen. Als ik naar die vrouwen kijk wordt de vraag ‘Wat is een vrouw?’ totaal overbodig.
Wat is een vrouw?
Maar de vraag wordt weer urgent als ik kijk naar Langs de Leeuw, naar Debat op 2, de documentaire van Michiel van Erp en de opmerking in Trouw (zaterdag 17 november) lees van transvrouw Carolien van de Lagemaat die moest leren opnieuw te lopen (niet recht op je doel af met grote stappen) en leren dat vrouwen geen moppen tappen, zoals mannen dat wel doen. Als vrouw lach je om een mop. Dáar moet ik nu erg om lachen en tegelijkertijd overvalt mij een grote moedeloosheid grenzend aan irritatie. Terwijl wij onze dameshakjes alleen nog gebruikten als eventueel wapen, de damestas afzworen, met forse zelfbewuste tred door de straten liepen, serieus, vrolijk en uitdagend genderoverschrijdend gedrag gingen vertonen, gingen/gaan de transvrouwen terug naar de aloude verbinding van het lichaam en de bijbehorende ‘natuurwetten’. Het zet mij opnieuw aan het denken. Ben ik dan wel een vrouw? Zo nee, wat ben ik dan? En zo ja, wat voor een vrouw dan?
Maar eerst terug naar de programma’s.
(wordt vervolgd)
