Binnenkort is het Pesach en dan zal aan veel jiddische seidertafels het lied Zog Maran klinken. Het is een lied, een tweespraak waarin aan een marano (eigenlijk een scheldwoord voor Joden in Spanje/Portugal die weliswaar gedoopt waren, maar toch in het geheim hun joodse tradities in ere hielden) wordt gevraagd hoe er Pesach wordt gevierd als het eigenlijk niet mag. Toen ik het lied Zog Maran voor de eerste keer hoorde was ik verrast dat het in het Yiddisch was geschreven en niet in het Judeo-Espagnol.
Sinds het horen van het lied Morenika op de CD Moments of Jewish Life (een CD met hoofdzakelijk jiddische liederen) van Shura Lipovsky, halverwege de jaren negentig, kreeg ik een mateloze belangstelling voor de liederen in Judeo-Espagnol en de geschiedenis van de Joden in Spanje en Portugal en hoe zij zich na hun verbanning uit Spanje in 1492 en daarna uit Portugal verspreidden over grote delen van de wereld. Met nauwelijks fysieke bagage maar wel de geestelijke bagage van de joodse traditie en cultuur begonnen zij overal waar zij zich vestigden een nieuw leven op te bouwen. Maar in de harten van veel van de gedwongen bekeerde joden (conversos) die in Spanje en Portugal bleven, leefde de joodse traditie voort. Meer dan 500 jaar lang waren het vooral de vrouwen in die gemeenschappen die in het geheim de traditie levend hielden. Daar gaat het lied Zog Maran over en dat ontroerde me en mijn wens was om dat lied in het Judeo-Espagnol te laten vertalen.
In Parijs ben ik in contact gekomen met de sefardische gemeenschap en een groep mensen die zich inspant om het Judeo-Espagnol (ook wel Ladino genoemd) te doen herleven. L’Association Aki Estamos des amis de la Lettre Sepharade, organiseert congressen en geeft een tijdschrift Kaminando i Avlando uit onder de bezielende leiding van Jenny Laneurie – Fresco. Haar vroeg ik of zij Zog Maran wilde vertalen en vandaag, zes dagen voor Pesach, wil ik het lied in de vertaling van Jenny Laneurie-Fresco de wereld inzingen met begeleiding op gitaar van Shura Lipovsky.
Dime Marano
Dime Marano, ermano miyo
Ande tu seder fue preparado?
Debasho tierra, m’eskondi yo,
Para mi Seder adobado.
Dime Marano, en kuala kaza
Podras topar la blanka masa?
En un sotano ke guadra El Dyo
Mi mujer ya l’ amasó.
Dime Marano, en ke luguar
La hagada vas a topar ?
En una grieta muy secreta
Ay muncho ke’eskondida esta.
Dime Marano, ke vas azer
El enemigo si te va ver
Kuando mi boz van a oyir
Yo kantando me vo morir.
(Translation in Judeo-Espagnol by Jenny Laneurie-Fresco (Paris, 2018)
(Original lyrics in Yiddish: Avrom Reyzen (Abraham Reisen 1876-1953)
(Music: Shmuel Bugatch)
English translation
Say Marrano, brother of mine
where will you prepare your seder?
In a deep cave, in a chamber
there I have prepared my seder
Say, Marrano, from where
will you get white matzohs?
In the chamber, In God’s care
my wife has kneeded the dough
Say, Marrano, how did you
manage to find a haggadah?
In the cave, in a deep fissure,
I have put it in hiding for a long time
Say, Marrano, how will you defend yourself
when your voice is heard
When the enemy seizes me
I will die singing
