Eerder gepubliceerd op 4-8-2013 op de blogsite van ATRIA – Kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis door Ineke van Mourik (bibliothecaris).
In 1928 verschijnt het beroemde, beruchte, verboden, verguisde, en bewonderde boek The Well of Loneliness (Bron van eenzaamheid). Het boek werd dankzij rechtszaken in Engeland en de Verenigde Staten in Nederland en vele andere landen vertaald, veel gelezen en op salontafeltjes gelegd als stilzwijgende code om de bezoekster duidelijk te maken dat de gastvrouw wellicht lesbische belangstelling had. De schrijfster: Marguerite Radclyffe Hall of kortweg Radclyffe Hall.
Ladies Almanack
In hetzelfde jaar schrijft en illustreert Djuna Barnes in Parijs, de toenmalige vrijstaat van vrijdenkende kunstenaars en schrijvers, haar Ladies Almanack dat in eigen beheer en onder een schuilnaam werd uitgegeven. Het verhaal leidde een ondergronds bestaan tot 1972. Toen gaf Barnes zelf toestemming tot herdruk. Ladies Almanac, geschreven in anachronistisch Engels verscheen in 1990 bij de feministische uitgeverij Furie in de prachtige vertaling en met een mooi en verhelderend nawoord van Martha Vooren.
Djuna Barnes, was van oorsprong Amerikaanse en woonde sinds de jaren twintig van de vorige eeuw in Parijs. Zij bestreed daar de censuur o.a. die tegen The Well of Loneliness was gericht. Waar de Well doordrenkt is van de medische (Havelock Ellis e.a.), psychologische en sociologische terminologie van die tijd waarin de homo’s congenitaal geïnverteerden werden genoemd, hanteerde Barnes een heel eigen speels taalgebruik. De spil van het lesbische leven in Parijs was Nathalie Barney met haar Temple de l’ Amitié in de tuin van de Rue Jacob 20. Hier geen getob en getheoretiseer over het lesbische als afwijking. Het lesbische leven was vol vreugdevolle creativiteit en de normale relatieperikelen van een geleefd lesbisch leven. In de Almanack is Barney dame Evangeline Musset en de diverse vriendinnen komen onder de meest fantasierijke namen de Almanak binnen wandelen:
‘Onder de Dames van wie wij schrijven waren twee Engelsen. De een was van Adel en heette Lady Buk-en-Balk, de ander niet en zij heette gewoon Tillie Tweed-in-’t-Bloed. Lady Buk-en-Balk was uitgerust met een Monocle en zij geloofde in geesten. Tilly Tweed-in-’t-Bloed was uitgerust met een Herenhoed en zij geloofde in het Huwelijk.’
Terug naar de Bron van eenzaamheid
Bron van eenzaamheid
Wie in 1928 probeerde een exemplaar van de Bron in handen te krijgen en daarbij dacht een hoogst erotische roman in handen te krijgen, heeft zich wellicht bekocht gevoeld. Voor de erotiek kon je je beter in de salon van Nathalie Barney en haar gezelschap wagen, maar de Radclyffe Halls boek is wel een monument in de lesbische literatuurgeschiedenis en in de geschiedenis van de censuur. Het boek is ook een pleidooi voor het dameshuwelijk. De hoofdpersoon, Stephen Gordon, is een mannelijke ‘congenital sexual invert’ uit de hogere klasse. Freud beschouwde homoseksualiteit als uiting van een gestagneerde ontwikkeling en de theorieën van de seksuologen zou je, in het licht van die tijd, kunnen zien als een kleine vooruitgang.
De ‘female invert’ had een masculine ziel, gesymboliseerd in de persoon van Stephen Gordon die veel trekken vertoont van de schrijfster zelf die door haar geliefde John werd genoemd. Hall gebruikte in haar boek niet alleen de voor die tijd progressieve theorieën van de seksuologen maar ook haar religieuze visie: God heeft de seksueel geïnverteerden geschapen en daarom moet de mensheid hen accepteren.
Van zo’n opmerking kan zelfs nu de katholieke kerk nog wat leren. In Frankrijk, waar grote oppositie is tegen het net toegestane homohuwelijk, heeft de aartsbisschop van Lyon en enorm staaltje van akelige retoriek tentoongespreid: homoseksualiteit zou leiden tot bestialiteit en incest bevorderen. Als hoge vertegenwoordiger van een Kerk die talloze zedenmisdrijven op zijn geweten heeft, zou het toch erg passend zijn voor hem om een aantal tonen lager te zingen en zich inhoudelijk op de hoogte stellen van nieuwe ontwikkelingen.
De geschiedenis van de homoseksualiteit en homoseksuelen staat bol van de misdrijven die in de naam van de wet en religie homoseksuelen is aangedaan. Daarom verdienen individuen als Radclyffe Hall, ook al maakte zij gebruik van verouderde ideeën over homoseksualiteit, een belangrijke plaats in onze geschiedenis.
Gay Canal Parade 2013
Afgelopen vrijdag was ik aanwezig bij een gay service (voor internationaal publiek) in de meest progressieve synagoge van Amsterdam Beit Ha‘ Chiddush (Huis van Vernieuwing). Aanwezig was een rabbijn uit Frankrijk die in een open brief heeft kenbaar gemaakt dat hij homo is. Hij is de eerste openlijk homoseksuele rabbijn in dat homophobe land. ‘Waarom moet u dat zo nodig van de daken schreeuwen?‘, kreeg hij als commentaar. Grappig, zo’n opmerking hoor je wel meer van zowel hetero als ho-zijde. Afgezien van het feit dat een open brief een uiterst beschaafd middel is om iets kenbaar te maken, wordt het minste of geringste geluid al als luid en bedreigend ervaren. Houd je stiller dan stil, koester dan koest, zwijg, verberg, dan overleef je misschien. Maar dat zwijgen heeft niets opgeleverd. In 7 landen staat de doodsstraf op homoseksualiteit en in 67 landen is het strafbaar en daarom werd er gisteren tijdens de Canal Parade weer met veel lawaai, muziek en vooral veel plezier onze aanwezigheid in de wereld kenbaar gemaakt.
Kom er maar eens om in die enge totalitaire landen dat defensie (en de minister), de politie, het kabinet, de belastingdienst, bedrijven, belangenorganisaties, de voetbalbond (heel voorzichtig), een aantal politieke partijen, ziekenhuizen, het Aidsfonds, drag queens, Human Right Watch, Youtube (die het direct uitzond), de Nederlandse Bank, uitgedoste vrienden- en vriendinnenclubs, internationale actievoerders, extravagante individuen, en hetero’s, meevaren in een Gay Canal Parade.
Moge het niet lang duren dat regeringsleiders als Poetin, Mugabe, religieuze leiders die hel en verdoemenis preken over homoseksualiteit en al hun talloze volgelingen overal de geschiedenis ingaan als barbaren en criminelen. Mensen met bloed aan hun handen omdat zij de menselijkheid en vrijheid van mensen hebben gedegradeerd en met geweld hebben proberen te beteugelen wat niet te beteugelen is.
Daarom moeten we het van de daken blijven schreeuwen want dan wordt het onmogelijk om ons terug in de kast te duwen en het zal anderen stimuleren en helpen om uit de kast te komen. Voor mij begon dat schreeuwen in de jaren zeventig toen de lesbo’s o.a. een belangrijke homodemonstratie in 1979 in Amsterdam organiseerde. Om na zoveel jaren nog steeds de kracht en de vitaliteit van de homobeweging te zien, was meer dan hartverwarmend.
Amsterdam baadde in een zonnig stralend licht. Langs de grachten was het één groot feest van omstanders die alle deelnemers aan de Parade toejuichten. Zo licht en vrolijk kan de homostrijd dus ook zijn. Radclyffe Hall en al die andere dames uit die tijd zouden hun oren en ogen niet kunnen geloven.
Aan de gevel van de Hermitage aan de Amstel hangt de regenboogvlag. Nu St. Petersburg nog.
