Mannen aan de keukentafel

Vorige week vertelde Inge de Wilde in de serie Kitchen Table Seminars bij Aletta over de boekencollectie van C.V. Gerritsen, de echtgenoot van Aletta Jacobs.

Bij tijd en wijle schuift er in de vrouwenbeweging een uitzonderlijke man aan om de gelederen te versterken. Een van die mannen is Carel V. Gerritsen (1850-1905). Inge de Wilde schreef een mooi en informatief boek (Lotgevallen van een bibliotheek) over Gerritsen en zijn boekencollectie (18.000 boeken, 13.000 pamfletten) die voor een deel bestond uit boeken, pamfletten en tijdschriften over de vrouw en de vrouwenbeweging uit diverse landen (totaal 3500 publicaties).

Aletta (het voormalige IIAV) bestaat deze week 75 jaar en Inge de Wilde vroeg zich af of dit wellicht de eerste keer was dat er een lezing over een man werd gehouden. Dat zou best kunnen. De wereld der mannelijke feministen is helaas dun gezaaid, maar als ze er zijn dan zijn ze ook zeer bijzonder.

Carel Victor Gerritsen was vrijmetselaar, lid van de Vrijdenkersbeweging, oprichter van de landelijke Radicale Bond en later van de Vrijzinnig-Democratische Bond, medeoprichter van de Nieuw Malthusiaanse Bond (voorloper van de NVSH – Nederlandse Vereiniging voor Seksuele Hervorming), pleitbezorger voor meisjesonderwijs en het vrouwenkiesrecht en voorstander van het vrije huwelijk (LAT-relatie zouden wij nu zeggen). Gerritsen is misschien ook wel beïnvloed door een andere bijzondere man, John Stuart Mill, die in 1869 zijn beroemde boek, The Subjection of Women (tot stand gekomen met de hulp en ideeën van zijn latere vrouw en zielsverwant Harriet Taylor-Hardy), publiceerde in Engeland.

Terug naar de bibliotheek van Gerritsen waar ongetwijfeld Aletta Jacobs ook aan heeft bijgedragen maar het onderzoek van o.a. Inge de Wilde laat duidelijk zien dat de collectie zijn grote verdienste was.
“ Zijn raad was: kennen, weten, studeeren. Kennen zoveel mogelijk de positie van de vrouw uit lang vervlogen eeuwen, weten die van de vrouw in het heden onder alle rassen en alle volken; bestudeeren wat moet, wat kan worden gedaan om haar te maken tot ‘s mans gelijke. Weten, grondig weten al datgene wat andere Feministen in gelijksoortige dagen van strijd hebben gesproken, gedaan, volbracht; in één woord: zich sterken tegenover den tegenstander als zoodanig.”
Dit schreef Wilhelmina Drucker (belangrijke feministe van de eerste golf) ter gelegenheid van het overlijden van Gerritsen.

In 1902 was er nog sprake van dat de hele collectie zou worden gelegateerd aan de Universteitsbibliotheek te Amsterdam. Maar in 1903 werd deze in zijn geheel verkocht aan de John Crerar Library te Chicago voor $ 30.000. Deze bibliotheek breidde de ‘vrouwencollectie’ uit met publicaties over de Amerikaanse vrouwenbeweging. In 1951 veranderde het beleid. Het grootste feministische gedeelte van de Gerritsencollectie werd verkocht aan de University of Kansas in Lawrence.
In 1973 werd de collectie op microfiche gezet (raadpleegbaar in de KB).
Het feministische deel van de collectie, dat in 2008 digitaal is aangekocht door Aletta (samen met de Universiteit Groningen) met financiële steun van de Stichting Wilhelmina Drucker Fundatie, is dus uiteindelijk na veel omzwervingen weer in Amsterdam beland.

In de periode van 1903 tot nu is er veel meer gebeurd met de collectie dan ik hier kan beschrijven. In het boek van Inge de Wilde kun je over alle lotgevallen lezen. En er is nog werk te doen want in de digitale versie zijn titels ‘verdwenen’. Bij voorbeeld elf titels over Sorcières (heksen). En af en toe duikt er weer eens een boek op met een stempel van Gerritsen er in. Zo kocht Myriam Everard bij het voormalige Antiquariaat Lorelei te Amsterdam (gespecialiseerd in boeken van en over vrouwen) het boek ‘Kentekens en waarde van den zuiveren maagddom uit volksbegrippen, natuurkennis en zedenkunde’, uit 1793. Zij schonk dit werk aan het IIAV op 3 december 2008 bij de presentatie van de Gerritsen Collectie op het IIAV.

In 1903 is de collectie vertrokken uit Amsterdam. Meer dan 100 jaar later is de collectie weer terug in Amsterdam, en zit Gerritsen dankzij het spannende verhaal van Inge de Wilde, eindelijk met ons aan de keukentafel.

Voor ‘weten, grondig weten’ raadpleeg de catalogus/website van Aletta (nu Atria):

Over C.V. Gerritsen:

Inge de Wilde, ‘Carel Victor Gerritsen. Feminist, vrijdenker en neomalthusiaan’, in : Myriam Everard en Ulla Jansz (red.), De minotaurus onzer zeden. Multatuli als heraut van het feminisme (Amsterdam/ Aksant 2010)

Inge de Wilde, Lotgevallen van een bibliotheek. De boekencollectie van C.V. Gerritsen, echtgenoot van Aletta Jacobs.
Universiteitsbibliotheek Groningen 2009

Digitale collectie: Gerritsen Collection of Aletta H. Jacobs. Inzage: via abonnement op de bibliotheek van Atria.

Mehler, H.J. , La femme et le féminisme : collection de livres, périodiques etc. sur la condition sociale de la femme et le mouvement féministe faisant partie de la bibliothèque de M. & Mme C.V.Gerritsen (dr. A.H.Jacobs) à Amsterdam
Paris: Giard 1900

In: Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis (1982):
Inge de Wilde: De bibliotheek van C.V. Gerritsen, de echtgenoot van Aletta Jacobs
Els Kloek en Yvonne Scherf: De vrouwenbibliotheek van de man van Aletta Jacobs. Een bibliografie van de Nederlandstalige titels.

Mineke Bosch: Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid: Aletta Jacobs 1854-1929 (Uitgeverij Balans, 2005)

Over John Stuart Mill:

Naema Tahir, Mill en het feminisme. In: Dirk Verhofstadt (samensteller), John Stuart Mill 15 jaar over vrijheid
Houtenkiet/Atlas, Antwerpen/Amsterdam 2010

Mill, John Stuart, De onderwerping van de vrouw boek. Vertaling: Eva Wolff. Uitgebreide inleiding: Maaike Meijer
Meppel: Boom 1981
(In de collectie bevinden zich de oorspronkelijke Engelse versie van dit boek en vertalingen in het Frans, Italiaans, en Spaans.)

Hayek, F.A , John Stuart Mill and Harriet Taylor
London: Routledge, 1951

Jacobs, Jo Ellen Payne, Paula Harms (ed), The complete works of Harriet Taylor
Bloomington: Indiana University Press, 1998