Vandaag (16 augustus) hoorde ik het bericht dat Aretha Franklin is overleden. Haar stem kennen we van gospels, inauguraties van Amerikaanse presidenten en haar stem hoorden we bij de begrafenis van Martin Luther King. Aretha Franklin zong Amazing Grace, Respect, Think and Natural Woman met een goddelijke stem maar waarin ook het politieke doorklonk. Wie vergeet dat haar stem ook een uiting was van de pijn die de zwarten, voormalige tot slaaf gemaakten al eeuwen ervaren, vergeet een belangrijk deel van de geschiedenis, die ook de onze is.
Op zondag 5 augustus 2018 luisterde ik naar het VPRO programma OVT op NPO1 waar in het boek van James Baldwin, The Fire Next Time (Vertaling: Niet door water maar door vuur) werd besproken door Xandra Schutte, Stephan Sanders en Henriëtte Duurvoort. De twee essays in het boek dateren uit de jaren zestig en zijn opgenomen in de serie ’18 klassiekers om het heden te begrijpen’, een reeks uitgekozen door De Groene.
In 1863 wordt de slavenij officieel afgeschaft in de Verenigde Staten en meer dan honderd jaar later is er nog steeds een grimmige strijd gaande en is het goed dat Baldwin en zijn scherpzinnige werk opnieuw in de aandacht komen. Als we denken dat het hier in Nederland nogal meevalt in vergelijking met de VS heeft men deels gelijk, maar wie de discussies over Alledaags racisme (Philomena Essed), White Innocence (Gloria Wekker), het Slavernij Monument en Slavernij Museum, en zwarte piet heeft gevolgd, weet wel beter. Officieel werd ook in Nederland de slavernij in 1863 afgeschaft, maar die slavernij onttrekt zich nog steeds aan ons oog. Net zoals ons koloniale verleden in de Oost en de West een voetnoot in de geschiedenis dreigt te worden als we er geen aandacht aan besteden in het onderwijs.
Het boek van Baldwin heet The Fire Next Time en slaat op een passage uit Tenach/Het Eerste Testament (denigrerend wel het Oude Testament genoemd) en het Nieuwe Testament. In Genesis (het eerste boek van Tenach) hebben Noach en zijn Ark de grote watervloed overleefd en God sluit een nieuw verbond met alle overlevenden, mensen en dieren (elk levend wezen) en het teken van dit verbond is de regenboog die tussen de wolken verschijnt. God belooft dat er nooit meer een watervloed zal komen om de mensheid te vernietigen. Maar in het Nieuwe Testament wordt daarop verder geborduurd en lezen we in de Tweede brief van Petrus: weliswaar beloofde God niet meer de mensheid te straffen met een watervloed, maar hij beloofde niets over een eventueel vuur dat de totale vernietiging zou kunnen brengen. Vervolgens profeteert Petrus dat op de Dag des Oordeels de goddelozen ten onder zullen gaan aan een alles verzengend vuur.
In de wat voorheen een spiritual slave song werd genoemd maar nu African-American gospel ‘Mary Don’t You Weep’* komen de twee bronnen samen: ‘God gave Noah the rainbow sign,/No more water, the fire next time.’
Na de uitzending van OVT luisterde ik via youtube (zie mijn FB pagina) naar het lied vertolkt door Aretha Franklin. Het is de vraag of de witte Amerikanen de boodschap die verborgen ligt in dit lied hebben begrepen. Baldwin (zoon van een predikant) waarschuwt met zijn titel The Fire Next Time wat er zou kunnen gebeuren als aan de raciale strijd (hij schreef zijn boek in de jaren zestig) geen einde zou komen.
De jazz, de blues, de gospels, wij genieten van die vitale muziek maar dreigen de pijn van de geschiedenis te vergeten waaruit deze muziek is voortgekomen.
De gevolgen zijn nog steeds zichtbaar en inzicht in de verhalen, de ideeën, die de bron zijn van het discrimineren van mensen, en het luisteren naar de persoonlijke verhalen, kan onze onwetendheid opheffen en ons hoop geven voor nieuwe verhalen.
Lees de essays van Baldwin en luister naar het lied ‘Mary Don’t You Weep’ van Aretha Franklin.
And weep because the Queen of Soul has departed, may her legacy remain.
*Tekst van het lied:
Oh Mary, don’t you weep
Oh Mary, don’t you weep, don’t you mourn
Oh Mary, don’t you weep, don’t you mourn
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
If I could I surely would
Stand on the rock where Moses stood
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
Mary wore three links of chain
Every link was Jesus’ name
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
One of these nights about 12 o’ clock
This old worlds going to reel and rock
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
God told Moses what to do
To lead the Hebrew children through
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
Moses stood on the red sea shore
Smotin’ the water with a two by four
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
God gave Moses the rainbow sign
No more water, but fire next time
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
Mary wore three links of chain
Every link was freedoms name
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
The very moment I thought I was lost
The dungeon shook and the chains fell off
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
I may be right and I may be wrong
I know you’re gonna miss me when I am gone
Pharoah’s army got drowned
Oh Mary don’t you weep
